sábado, 29 de junio de 2013

Siræsia


Columbro a istorica ilesia
feita de muro compauto
como carolinchio pauto
flamiante in locum Siræsia;

guarda d'o tiempo dismnesia
d'apretos e saquiaduras
despeitos y estandarturas
de mainates conzieters,

fuera d'os piedrapiquers
que la atrazón sin chunturas.


«Siræsia, Siresa (Ziresa, Ciresa); columbro, vislumbro; ilesia, iglesia; feita, construida; compauto, compacto; carolinchio, carolingio; pauto, pacto; flamiante, radiante; in locum Siræsia, expresión latina que significa en la población de Siresa; dismnesia, debilidad de la memoria; apretos, aprietos; saquiaduras, saqueos; despeitos, despechos; estandarturas, extravagancias; mainates, magnates; conzieters, caprichosos; fuera de, salvo; piedrapiquers, picapedreros; atrazón, construyeron; chunturas, junturas».


«Ista composizión poetica se clama “dezima espinela” ye compuesta por zinco pareaus de arte menor (octosilabos) que s’atrazan como lo se fazié Bizén Espinel en o sieglo XVI. En o diya de San Pietro, 29 de chunio, patrón de Ziresa, ye adedicada a toz os chóbens d’o lugar que s’han apuntau a la asoziazión La Borda, a muitos ne conoxco dende chicotons e a otris los beigo crexer agora».



«O biello cartulario d'a ilesia de San Pietro de Ziresa, d'o cualo i quedan reús en a seo de Uesca en un solo cuadernet d'o sieglo XII transcrito por Antón Durán Gudiol, canonche archibero d'ista seo, cuaterna asabelas formas d'o nombre de Ziresa: "Syrasie, Sirasia, Siræsia, Ciresia, Siresia, Syresia, Syresie, Siresa". Antón Ubieto Arteta dize que todas istas son anteriors a la añada 1000, dimpués amanexen "Siressa" (1050) y "Ciresa" (1093). En "Los esponsales de la Reina Petronila y la creación de la Corona de Aragón" se cuaterna en o documento 2 (p. 91-92) "Tamen retineo mihi regalem dominium super omnes ecclesias regni mei...; super Sanctum Petrum de Ciresa cum suis pertinentiis;... A boz Ciresa (Ziresa seguntes a grafía de 1987) pertoca y remane en a fabla chesa autual. O cantar epico "La Chanson de Roland" siñala en os bersos lumero 583, 719 e 2939 "Porz de Sizer" (¿Puertos de Ziresa?). Cale pues parar firme ficazio en iste cabo. Guy de Bédécarrats fa zeprén en a toponimia de bena indoeuropeya. Pepe Lera bi enfila á preset o suyo sono: "Tzi-erre-esi-a" en do “Tzi” ye un prefixo/sufixo latinizau por os monches de San Pietro como ‘S’ ‘Ç’ u ‘C’, “esi-a” sinifica a chiqueta bal y “erre” artica. A chiqueta bal en do bi ha articas. Carlomagno establió a trabiés d'o conte franco Aureolus o monesterio de San Pietro, entre as añadas 809 y 814, dimpués de sofrir a baralla de 778 en os puertos de ‘Sizer u Ciria’». "De Lescún a Ciresa" Bédécarrats-Lera. Grupo d'Estudios de la Fabla Chesa. 1998.
   

lunes, 17 de junio de 2013

Cuenco de plega


Á punto mañana o remeyo agüega
posau en tierra, aparente pa pedir,
crosidando a o zielo que li aduye a emplir
con bogalería o cuenco de plega.

Con un tapallo como de arpillera
atrapazía un azeto esdebenir;
no amenista pon conzietos pa bibir
nomás aus e reús de zemelizera.

Con guallardía ensiste en as estadas:
os más probes u biellos almosna dan
os chóbens no que leban mascaruta.

Un cadín de pasío li escañuta
y el li fa o propio igual como un repatán:
so no ne ha que dezigüeito añadas.

  
«Cuenco de plega, vaso de recaudación; á punto mañana, temprano; remeyo, remedio; agüega, delimita; posau, sentado; aparente, dispuesto; crosidando, suplicando; aduye, ayude; emplir, llenar; con bogalería, con generosidad; tapallo, prenda de abrigo; de arpillera, de tela de saco (de esparto); atrapazía, compone; azeto, áspero; esdebenir, porvenir; amenista, necesita; pon, ningún (nada); conzietos, caprichos; aus, aves; reús, restos; zemelizera, de poca consistencia; guallardía, lozanía, ensiste, insiste; estadas, permanencias; probes, pobres; biellos, viejos; almosna, limosna; chóbens, jóvenes; leban, llevan; mascaruta, careta; cadín, cachorro; de pasío, de paseo; escañuta, ladra; li fa o propio, hace lo mismo; igual como, igual que; repatán, pastorcillo; so no ne ha, solamente tiene y no sobrepasa; dezigüeito añadas, dieciocho años».



«Malas que s'esboldregó o bloque sobietico surtió a era global deflazionaria: os pres cayoron uno par d'atro igual como lo fazión os chornals en tot o mundo zebilizau. A deflazión estió a racada d'o fluxo de l'antiga manobra comunista enta la economía global... Os europeyos de l'Este y os rusos eban a azeutar chornals pro baxos que no os normals en ozidén. A lo espuntar a decada de 1990 a oferta global de triballadors se dobló, no solo por os rusos que tamién por os chinos e indios, presonas antis emplegadas en economías zarradas e difuera d'o mercau que sin dembargo ganoron a dentrada en a economía global... Os triballadors ozidentals alufroron fito fito cómo s'ausidiban os suyos triballos debán dos suyos nasos. L'ausenzia d'un contrato sozial global, d'una menima lechislazión laboral internazional, pribó o poder de negoziazión d'os triballadors internazionals... A ruina d'as clases meyas puede apolargar-se entre una pila decadas, dica que os chornals en os países en bías de desembolique apercazen os libels d'ozidén». "Economía canalla" Loretta Napoleoni. Editorial Paidós

domingo, 9 de junio de 2013

Ixagrín


Por entre os bisillos d'a tuya cara
se dispierta un furo sol con brilura,
como una xerata de fermosura
que á punto diya traye lumbre clara.

O ixagrín d'a mía bida s'ampara
en dandalosos nubles de tristura
que apercazan toda a suya negrura
d'as guambras d'a nuei n'as que se mascara.

Por o barducal que bi ha en a endrezera
se chabisca a mía alma e s'esbariza,
rebotida d'angunia e desespero.

Entre a claror pardisca d'a paquiza
acucuta o tuyo riso esclatero
con recosiros de luna mielera.

  
«Ixagrín, desencanto; se dispierta, se despierta; furo, salvaje; brilura, refulgencia; xerata, fogata; fermosura, hermosura; á punto diya, al amanecer; traye, trae; lumbre, luz del fuego; s'ampara, se refugia; dandalosos, inestables; nubles, nublos; tristura, tristeza; apercazan, toman; guambras, penunbras; nuei, noche; se mascara, se tizna; barducal, barrizal; endrezera, senda; chabisca, salpica; s'esbariza, resbala; rebotida, rebosante; angunia, congoja; desespero, desesperación; claror, luminosidad; pardisca, claroscura; paquiza, umbría; acucuta, despunta; riso, gesto de risa; esclatero, ostensible; recosiros, añoranzas, luna mielera, luna afable (dulce)».


sábado, 1 de junio de 2013

A nieu en chelo


M'escatumba saber que no yes mía;
a gollada berda de primabera
os dulzes caxos plenos d'ambrosía
l'andana farandusca e ristolera.

Me fo cargo de que has un ombre nuebo;
que no s'aiba pon d'a tuya endrezera
a l'amparo d'una xera d'erebo
que a el li escalfa e a yo me desespera.

Ixe diya a nieu zarré a tuya boca,
ya no'n bi abié más borinas ni risos
e l'alegre zeño se'n torné en chelo.

Abentaré as coronas de narzisos
que te metié bien alto chunto a o zielo
pa endurar ixe mal que me preboca.

  
«Nieu, nieve; chelo, hielo; escatumbar, derrumbar; gollada, mirada; berda, verde; caxo, mejilla; plenos, llenos; ambrosía, deleites; andana, andares; farandusca, despreocupada; ristolera, sonriente; no s'aiba, no se aparta; pon, nada; endrezera, camino; xera, fogata; erebo, infierno; escalfa, calienta; zarré, cerró; borinas, fiestas; risos, risas; zeño, gesto; se'n torné, se convirtió; abentaré, lanzaré; te metié, te coloqué; chunto, junto; endurar, soportar; ixe mal que me preboca, todo el daño que me provoca».